“Bơ chín rụng rơi” và một tuổi thơ ở vùng cao Bảo Lộc (Lâm Đồng), nơi mà mỗi sáng dậy sớm, khoác chiếc áo len, xách giỏ ra vườn hái bơ vừa rơi xuống đất đẫm sương. .
Tây Nguyên hết mùa bơ
Hoa bơ Đắk Lắk – Ảnh: Nga Bích
Cô gái hàng xóm từ Đắk Lắk vừa về thăm gia đình, hôm nay ghé qua với một bịch bơ nhỏ. “Bơ đầu mùa không ngon. Nhưng đó là một quả bơ chín. Trước ngày đi, tôi ra vườn sớm nhặt những trái chín rụng. Bây giờ ăn là được rồi.”
“Trái chín rụng”. Cô bé đang nhớ lại một kỷ niệm, tuổi thơ của tôi và những năm tháng xa xăm trên cao nguyên Bảo Lộc (Lâm Đồng), nơi mà những buổi sáng, tôi tung chăn dậy sớm, khoác chiếc áo len, xách chiếc giỏ, và ra vườn hái bơ chín. mới rơi đêm qua xuống đất đẫm sương.
Bảo Lộc lúc đó còn gọi là Blao lạnh ẩm hơn Đà Lạt vì ít nắng ít mưa. Đặc sản, ngoài chè bán cho du khách dừng chân ăn và ăn trưa trước khi leo đèo thì còn gì bằng.
Nhưng với cô gái thành phố theo mẹ về quê còn có trái bơ, một loại trái khi chín có vỏ màu xanh tím, bẻ đôi thấy ruột vàng. Bỏ hạt đi, đổ sữa đặc hoặc đường vào dùng thìa xúc ăn thì tuyệt cú mèo.
Lúc bấy giờ, Bảo Lộc còn là một vùng đất hoang vu, xa là đồi chè, gần là nhà dân bên suối đầy cá. Cây bơ được trồng để lấy bóng mát, lấy quả để ăn. Nhưng cũng không mấy người thích ăn, vì nó “cạn” và muốn ăn ngon thì phải ăn kèm với những thứ “xa xỉ” như đường, sữa đặc.
Nhà bà ngoại có một khu vườn rất rộng. Ông nội vốn là người Vĩnh Long di cư, nơi có nhiều loại trái ngọt nên đến vùng cao nguyên đất đỏ này, ông đã dày công trồng đủ thứ điều. Từ cây ổi ruột trắng đỏ, cây mận, cây điều, mãng cầu xen mãng cầu xiêm, mít dai, mít ướt…
Rồi từ vườn ươm của trường Nông Lâm Mục gần đó, nơi con trai ông (chú của cô) đang làm việc, ông đã sản xuất ra những giống cây lạ chọn lọc để ông trồng lại. Một trong những loài cây kỳ lạ đó là cây bơ.
Khi cô đang tuổi ăn tuổi lớn, những cây bơ trong vườn nhà ông ngoại cũng cao lớn, xum xuê. Hàng cây ngoài hàng rào là bơ xanh, quả dài, rất to, ruột cũng xanh.
Còn cây ở sân sau nhà là bơ cóc, quả tròn nhỏ, khi chín vỏ chuyển sang màu tím sẫm, ruột vàng như miếng bơ béo ngậy, hạt nhỏ li ti.
Chùm hoa bơ vừa nở – Ảnh: Nga Bích
Hoa bơ Đắk Lắk – Ảnh: Nga Bích
Hoa bơ Đắk Lắk – Ảnh: Nga Bích
Cây bơ trĩu quả trong nhà dân ở Đà Lạt – Ảnh: Nga Bích
Vào mùa bơ chín, lớp vỏ bơ bóng loáng sẽ chín từ cuống đến thịt trong vỏ nên khi ăn bơ có mùi thơm thì phần cuống cũng mềm nhũn ra, chỉ chực chờ gió để rơi xuống đất.
Bơ đó khi hái đem về để thêm 1-2 ngày cho chín, không có đường lactoza thì vẫn ngon. Chỉ cần dùng mũi dao cắt và lột vỏ, cầm trên tay cắn ăn, vị hơi nhạt nhưng dẻo và thơm. Đúng như tên gọi của nó – quả bơ.
Mùa bơ chín theo cô lớn lên, vì công việc gia đình, những chuyến về quê ngày càng thưa dần. Chỉ có cậu bé thỉnh thoảng vào mùa bơ nhờ người quen lên thành phố gửi xuống mấy trái được gói cẩn thận trong giấy báo làm quà.
Những ngày đó, gia đình cô rất hạnh phúc. Bữa cơm sẽ có bơ chấm nước tương, nước mắm ăn với cơm trắng. Còn nhiều nữa, trưa ngủ dậy sẽ có món đá xay bơ đường…
Nhưng cô ấy càng lớn tuổi, bơ càng ít đi. Những quả bơ không còn ngon nữa. Cậu bé trong bức thư gửi xuống giải thích rằng bơ là loại cây dễ thoái hóa, hạt của cây con được chọn từ cây mẹ mà dù chăm sóc kỹ vẫn không cho quả ngon.
Cần lai giống bằng cách ghép nhưng kinh tế khó khăn, trong khi người dân quen ăn bơ với đường sữa. Bây giờ bơ chỉ chạy lèo tèo, ít ỏi, chỉ có nước cho lợn ăn, còn tách hạt thì mất thời gian.
Rồi một hôm, cũng trong bức thư gửi xuống, anh viết: “Mở đường, họ chặt hết bơ ngoài hàng rào. Nhưng có giữ lại cũng không biết làm sao”.
Sau đó, giống như cha mẹ cô, cậu bé đã trở thành ông nội, ông ngoại. Trong mảnh vườn xưa, cây cối phải chặt bỏ lấy chỗ xây nhà cho con cháu. Cây bơ ngon nổi tiếng cũng chịu chung số phận với các loại cây ăn quả khác.
Cô cũng không có dịp trở lại Bảo Lộc nữa, dù qua tin tức, cô thấy vui vì quê xưa nay đã lên thành phố. Và cây bơ, sau những thăng trầm, đến nay đã trở thành cây kinh tế phổ biến và được trồng rộng khắp Tây Nguyên.
Thông thường, bơ thường chín vào tháng Tư. Nhưng với cách chăm sóc của người trồng như hiện nay, nhiều cây bơ có thể cho trái quanh năm.
Cô gái hàng xóm đến từ Đắk Lắk vẫn nhí nhảnh: “Tháng Chạp những vườn bơ quanh nhà em ra hoa rộ, tháng Giêng, tháng Hai đã thấy bơ non. Tháng 3 là lúc bơ bắt đầu chín. Nhưng hiện nay ít vườn cho bơ chín. Bơ đủ tuổi được hái bán cho thương lái. Bơ lúc đó cứng và dễ vận chuyển. Nếu nó chín, nó sẽ hư rất nhanh.”
Du khách đi chơi Đà Lạt vào mùa xuân thường mua dâu tây, mùa hè hay mua bơ về làm quà. Nhưng một số người quen Đà Lạt đã thành thật thừa nhận giống bơ Đà Lạt đã thoái hóa, không còn thơm ngon. Bơ bày bán hiện nay thường là bơ Đức Trọng, bởi khí hậu, thổ nhưỡng ở đó có vẻ rất phù hợp với cây bơ, đặc biệt là bơ sáp.
Ban đầu, người ta ghép bơ từ chồi của những cây mẹ tốt nhất được tuyển chọn. Sau đó kết hợp với quá trình chăm bón đã tạo ra vùng bơ đặc sản chất lượng cao. Bây giờ, bơ ngon nhất cũng là bơ Đức Trọng.
Một anh bạn tài xế thường chở khách lên Tây Nguyên cũng cho biết, vựa bơ lớn nhất Tây Nguyên hiện nay là ở Đức Trọng, Lâm Đồng. Mùa bơ tùy từng vùng, thực tế chỉ kéo dài trong khoảng 3 tháng, từ tháng 3, tháng 4 đến tháng 8…
Khi đó, từ Đức Trọng, Lâm Hà, Di Linh, Bảo Lộc, Bảo Lâm, đâu đâu cũng thấy bơ. Bơ Đắk Lắk cũng đổ về đây.
Đà Lạt có bơ Cầu Đất, Trạm Hành. Đơn Dương ngoài đặc sản hồng, hiện nay còn tập trung vào trái bơ. Còn nếu là bơ trái vụ, bơ Tết thì coi chừng đó là bơ Gia Kiệm, Đồng Nai. Bơ vùng khác tất nhiên không ngon bằng bơ Đức Trọng, du khách ít biết, mà dù có biết cũng rất khó phân biệt.
Nhưng biết vậy, thế là đủ. Điều quan trọng là một mùa bơ nữa lại đến…
Tây Nguyên mùa bơ.
Bơ bán tại chợ Đà Lạt – Ảnh: Nga Bích
Bơ bán dọc đường Bảo Lộc – Ảnh: Nga Bích
Có nguồn gốc từ Mexico, được người Pháp trồng từ những năm 1940, đến nay ở Việt Nam đã xuất hiện nhiều giống bơ mới, thậm chí có một số giống nhập từ Mỹ, Úc… Nhưng phổ biến nhất vẫn là bơ sáp và bơ sáp. dẻo…
Mỗi loại bơ có thể cho ra những quả có hương vị thơm ngon và độ béo khác nhau. Nhưng theo khẩu vị của người Việt, phổ biến và đắt nhất vẫn là loại bơ sáp vàng, cơm dày, hạt vừa phải.
