Đến hẹn lại lên, mùa hè lại là mùa của pháo đất ở huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. Đi từ đầu làng đến cuối làng, đâu đâu cũng nghe tiếng pháo tập dượt “nổ” nghe vui tai. Những người con xa xứ dịp này tranh thủ ngày nghỉ để trở về làng quê tìm lại tuổi thơ…
Du lịch hè: Pháo… đất
Nhào đất, xới đất, xẻ đất
Người dân Ninh Giang chọn dịp nghỉ lễ 30/4 và 1/5 là ngày hội vì kỳ nghỉ dài ngày, khả năng con em về quê tham dự nhiều hơn. Hội được tổ chức ở từng thôn, có chấm điểm và chọn đội thắng cuộc đi thi cấp xã.
Phần thưởng cho đội thắng cuộc chỉ là lá cờ lưu niệm với đôi ba trăm ngàn. Chỉ vậy thôi, nhưng lễ hội rất đông đúc, nhộn nhịp và vui nhộn!
Tại xã Tân Phong, cứ đến cuối tháng 4, người dân đã rục rịch chuẩn bị cho lễ hội pháo hoa. Với số người ít như làng Xô thì có hai đội thi đấu, mỗi hiệp mười người.
Làng Chuông rộng hơn nhiều, có quân phục cho pháo thủ. Người đến xem đông như nêm. Thật khó để vào và sau đó thoát ra.
Bắt đầu làm pháo
Những ngày cuối tháng 4 – đầu tháng 5, khi trời nắng gắt, các bạn trẻ dựng rạp ở đình làng. Các trưởng lão cắt việc cho từng thành viên.
Người lo tổ chức, người lo hậu cần. Khắp làng trên xóm dưới, dọc con đường gạch đỏ gồ ghề, thỉnh thoảng lại có tiếng pháo nổ lách tách, tiếng hò reo.
Làm pháo đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ cao
Chiều 30/4, các xóm trong làng Xô của Tân Phong bắt đầu nổ pháo như xóm Chuông, xóm Xá… Việc dựng rạp, thu hồi đất, đăng ký dự thi… đã được chuẩn bị từ mấy ngày trước. trước kia.
Sáng ngày thi đấu, các xạ thủ cử người đi lấy đất. Đất làm pháo phải là gan gà, gan trâu, có màu hơi hồng, khi nhào với nước sẽ trở nên cực dẻo.
Để lấy lại đất, phải dùng liềm hoặc dây thép cắt đất đã nhào với nước thành những mảnh thật nhỏ rồi trộn lại, nhào bằng chân hoặc tay, tiếp tục cắt rồi lại nhào… Các tiếp tục chuẩn bị đất cho đến khi bạn lấy lại đất. khi đất rất mềm, rất mịn.
Mỗi quả pháo để chơi cần… 30kg đất, có khi lên đến 50kg. Mỗi làng phải chuẩn bị ít nhất 20 quả.
Ban giám khảo đã đo chính xác chiều dài đai pháo
Khi bắt đầu nặn pháo, người ta rắc tro xuống đất (giống như một lớp bột áo để chống dính) rồi đập đất, xẻ đất, xoa, nắn, tỉa để tạo thành quả pháo hình bầu dục. Mõm pháo nhỏ hơn gáy, phần giữa dày hơn hai bên.
Xạ thủ dùng giẻ tẩm nước rồi vắt khô lau mép pháo, dùng hai tay ấn đều vào quả pháo gọi là thủ pháo. Sau khi bấm quả manh, xạ thủ dùng dao hoặc thanh tre vót nhọn khoét sâu vào rãnh manh để cắt đứt hẳn. Sau đó, nhấn một lần để che khu vực có rãnh để làm cho nó chắc chắn.
Ở họng pháo, xạ thủ rạch một đường dài khoảng 5cm gọi là chỗ đứt, là nơi thả pháo. Sau khi nghỉ xong, người làm pháo chỉnh lại quả pháo cho thăng bằng lần cuối và chuẩn bị gieo pháo.
Khán giả phấn khích trước từng quả pháo đẹp mắt
Một quả pháo đạt tiêu chuẩn phải có kích thước vừa đủ (so với lượng đất sử dụng), phần vừa vặn, tròn trịa, phần ức hơi nhô lên (tâm pháo), rãnh ngăn giữa ức và quả pháo phải nhẵn. Người đốt pháo giỏi là người tạo được hình dáng pháo đẹp, bắn pháo chính xác.
Nguyên tắc gieo pháo là đều và cân đối. Khi chuẩn bị gieo sạ chỉ có một xạ thủ đỡ pháo. Chân xạ thủ đứng vuông bằng vai, khuỷu tay đặt trên bụng, hai tay dang ra đỡ bụng pháo và giữ cho pháo thăng bằng.
Khi gieo, xạ thủ nín thở rồi thả pháo xuống bàn. Gieo quá mạnh, quá nhẹ, ném quá mạnh… đều khiến pháo bị sượng, tức là pháo phun không nổ, đai không bay ra.
Pháo được tính là pháo khi rơi xuống đất còn nguyên thân, hai đai pháo văng sang hai bên nhưng không bị đứt rời khỏi thân pháo.
Độ dài của điểm đầu và điểm cuối của hai bên vành đai sẽ quyết định số điểm mà đội pháo binh sẽ nhận được. Nhìn các xạ thủ thực hiện có vẻ rất dễ dàng nhưng thực tế lại đòi hỏi một sự khéo léo và vững vàng tuyệt đối.
Ngày hội, già trẻ trong làng nô nức kéo nhau ra đình ngoài xem pháo hoa. Mỗi đội có khoảng chục xạ thủ tham gia.
Nguyên tắc tính điểm của một hiệp đấu là bên nào có tổng chiều dài từ đầu đến cuối đai pháo dài nhất thì bên đó thắng cuộc. Các đội chơi năm lần, bên nào thắng nhiều lần nhất sẽ thắng chung cuộc.
Hàng năm, lễ hội được tổ chức chỉ để con em trong làng có chỗ vui chơi, giao lưu, học hỏi. Theo bác Phạm Văn Tiến, một cựu chiến binh làng Xô, lễ hội pháo đất có từ đời Hai Bà Trưng với mục đích giải trí và rèn luyện kỹ năng.
Tuy nhiên, đến nay không còn nhiều nơi thường xuyên tổ chức lễ hội nữa. Mặt khác, quá trình đô thị hóa ngày càng thu hẹp diện tích đất tự nhiên, việc tìm gan gà, gan trâu để làm pháo không còn là chuyện dễ dàng.
pháo nổ
Mỗi khi sắp có pháo, mọi người dù đang đốt pháo hay đang ngồi xem đều xúm lại để chứng kiến tận mắt. Có những tiếng hô “Gieo hạt!”, “Chiến đấu!” hoặc “Bùm, bùm!” nhộn nhịp khắp sân đình.
Pháo chạm đất, một tiếng “Bùm” tròn vang lên rồi hai đai pháo bật ra, căng ra. Các lão giám khảo nhanh chóng chạy đi đo chiều dài đai pháo để tính điểm.
Người lớn cũng hào hứng và thích thú không kém gì trẻ nhỏ. Mấy đứa xin ít đất thừa, kéo nhau ra một góc, hì hục nhào, nặn. Vài năm nữa, chính họ sẽ là những xạ thủ mới.
xạ thủ tương lai
Tôi tâm đắc lời tâm sự của một cụ cao tuổi: “Năm nào xã cũng tổ chức. Không đánh lớn thì đánh nhỏ để giữ gìn truyền thống. Con cháu trong làng đi làm ăn xa, lên chức giám đốc rồi cũng xắn quần trở về”.
